شهر بخارا اینک به بخارای قدیم و بخارای جدید بخش شده است و خانه موزه فیض الله خواجه در بخش بخارای قدیم جای دارد. این خانه شاید بهترین نمونه باقی مانده از “خانه های اشرافی بخارایی” سده ۱۹ باشد. خانه از باغی بزرگ، بخش بیرونی، بخش اندرونی، اتاق های زمستانی، اتاق های تابستانی، اتاق های بهاره و پاییزه، راهرو، اتاق های زمستانی برای مهمانان، اتاق خدمتکاران، آشپزخانه، چاه و آب انبار تشکیل شده است. اتاق مهمانان با نقاشی‌های زیبای روی گچ، گچکاری و شعرهای پارسی آراسته شده است و به رسم آن زمان گچبری‌هایی برای جادادن ظرف‌های غذاخوری و تزیینی در دیوارهای آن ساخته شده است. از طرح نقاشی‌ها در ساختمان دیگری استفاده نشده و ویژه این خانه است. با نشان دادن مبلمان، پوشاک و وسایل آشپزخانه مربوط به پایان سده ۱۹ و ابتدای سده ۲۰ کاربردی مردم شناسی برای خانه موزه در نظر گرفته شده است و با نمایش وسایل شخصی، کتاب و عکس های فیض الله خواجه، کاربردی شخصی و تاریخی.
در یکی از اتاق‌ها که عدد ۱۹۳۷ را در گوشه‌ای دارد به صورت نمادین صحنه جستجوی خانه را با قرار دادن چند کتاب و مجله باز و پاره شده، یک تلفن شکسته و وسایل به هم ریخته نشان داده‌اند تا یادآور دستگیری فیض‌الله خواجه در سال ۱۹۳۷ باشند.
گردانندگان موزه در اتاق شاه نشین با چای سبز، روی میزهای کوتاه و در حالی که روی تشک نشسته اید از شما پذیرایی می‌کنند و اگر دوست داشته باشید می توانید با امانت گرفتن لباس های بخارایی قدیم عکسی را به یادگار بگیرید.
فیض الله خواجه کیست؟
فیض الله خواجه در سال ۱۸۹۶ در خانوادهای ثروتنمد در بخارا به دنیا آمد و در سال ۱۹۳۸ در مسکو کشته شد. پدرش، عبیداله، او را به مسکو فرستاد. در آن جا تفاوت جامعه سنتی و بسته بخارا با جامعه اروپایی و فن آورری نو را دید و به حرکت “جدید” گرایش پیدا کرد و شاید با نیم نگاهی به “ترک های جوان” با سرمایه پدرش “حزب بخارایی های جوان” را بنیان گذاشت. پس از انقلاب ۱۹۱۷ از طرف حزب بخارایی های جوان خواستار دخالت نظامی بلشویک های تاشکند شد و پس از شکست به تاشکند فرار کرد. بار دیگر با ارتش سرخ در ۱۹۲۰ به بخارا برگشت و با فرار آخرین امیر بخارا از سال ۱۹۲۰ تا ۱۹۲۴ رهبر “جمهوری شوروی خلق بخارا” شد.
از ۱۹۲۵ تا ۱۹۳۷ کمیسر “کمیساریای شوروی خلق ازبکستان” بود و هم زمان عضویت کمیته مرکزی “اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی” و نیز عضویت کمیته مرکزی “حزب کمونیست ازبک” را داشت. در سال ۱۹۳۷ دستگیر شد و در ۱۳ مارس ۱۹۳۸ به فرمان استالین تیرباران شد. او در دادگاه سوم مسکو یا گروه ۲۱ نفره جای داشت و به اتهام تروتسکیست بودن “تسویه” شد. از اعضای مشهور هم گروه او می توان از نیکلای بوخارین، اکمل اکرام اف، کرسینسکی و ریکوو نام برد. در سال ۱۹۶۶ از او اعاده حیثیت شد.
مانند هر سیاستمدار دیگری موافق و مخالفانی دارد. مخالفانش گمان می کنند او کشور و مردم خود را به اتحاد شوروی فروخت و موافقانش او را آرمانگرایی می دانند که برای استقلال و مدرن شدن”ترکستان” جان‌فشانی کرد.
نوشته مرتضی دزفولی با استفاده از:
۱- آخرین دیدار میدانی نگارنده از بخارا در نوروز۱۳۹۷
۲- بروشور خانه موزه های ازبکستان به زبان انگلیسی چاپ تاشکند
تندیس فیض اله خواجه در ابتدای خانه موزه
گچ بری هایی تزییتی برای جای دادن ظرف های چینی
شعرهای پارسی دورادور میهمان خانه
نمای اندرونی
