پیوندهای بسیاری ایرانی‌ها و ارمنی‌ها را به یکدیگر نزدیک کرده است. تا پایان دوره‌ی اشکانی ایرانیان و ارمنیان دین و ایزدان واحدی داشتند. گاه شماری آن‌ها یکی بود، هر دو قوم سال را به دوازه ماه سی روزه بخش کرده بودند و برای هر روز ماه نامی به هم شبیه و یا از یکدیگر تاثیر گرفتهاند. هر دو آریایی و از یک جا به سرزمین‌های کنونی مهاجرت کرده‌ایم.
زبان ارمنی کنونی خزانه‌ای است از واژگان زبان فارسی پهلوی. از ۱۱۰۰۰ واژه‌ی ریشه‌ای ارمنی ۱۴۱۱ واژه از زبان‌های ایرانی گرفته شده است. در زبان ارمنی واژه‌ای ویژه داشتند و هر دو ۵ روز را به هر سال افزون می‌کردند تا ترتیب سال خورشیدی به هم نخورد. داستان‌ها و اسطوره‌هایمان که ما اکنون به آن خرما می‌گوییم آرماو گفته می‌شود که در زبان پهلوی نیز به همین نام خوانده می‌شد. همین طور است واژه‌های اسب سوار و استکان که ارمنی‌ها این واژه‌ها را به صورت پهلوی یعنی آپاستاک و باژاک تلفظ می‌کنند و بسیاری واژه‌های دیگر.
ایرانیانی که به ارمنستان سفر می‌کنند این پیوندها را در می‌یابند و نشانه های ایرانی را دنبال می‌کنند. معبد گارنی برای خدای مهر درست شده است و نام مهر را ارمنی‌ها به صورت میهر تلفظ می‌کنند. قلعه‌ی قدیم ایروان برای ما یادآور پایداری سردار بزرگ قزوینی است که توانست چهار ماه روبروی ارتش مدرن تزاری بایستد. ساردارآپات کنونی همان سردارآباد است که سردار بزرگ قزوینی آن را ساخت.در نزدیکی ایروان آرامگاهی به یاد سربازان روس برپا شده است که در در جنگ با ایرانیان در دو دوره جنگ‌های ایران و روس کشته شده‌اند. اچمیادزین مرکز مذهبی ارامنه‌ی جهان و نخستین کلیسای جهان دارای یک حجاری از شاه عباس روی یکی از سردرها است، راهنمایمان توضیح می‌دهد پس از کوچ دادن ارمنی‌ها به داخل ایران، آن‌ها به دلیل اعتقادشان به این کلیسا از ایران فرار می‌کردند تا به این کلیسا برسند، شاه عباس فرمان تخریب کلیسا را می‌دهد، ارمنی‌ها متوجه می‌شوند و قبل از رسیدن پیک شاهی سنگتراشی ارمنی یک شبه نقشی از صورت شاه عباس روی سردر کلیسا می‌کند، پیک می‌رسد و با دیدن سرشاه نمی‌تواند کلیسا را خراب کند و برمی‌گردد. یکی از خیابان‌های مشهور ایروان از شاعری ارمنی نام گرفته است: سایات نوا. سایات نوا نامی است که شاعر مشهور ارمنی پس از هنرنمایی‌اش در بین عاشق‌های ایرانی- آذری آن را از ایرانیان گرفت، سایات نوا همان صیاد نوای فارسی است، عاشق‌ها گفتند که او می‌تواند هر نوایی را صید کند.
هنگامی که راهنمای معبد گارنی دانست باید برای گروهی ایرانی صحبت کند گفت ایرانی‌ها تنها همسایه‌ی ما هستند که با ما دشمن نیستند. کشورهای آذربایجان، ترکیه و گرجستان رابطه‌ی دوستانه‌ای با ارمنستان ندارند و آذربایجان و ارمنستان بر سر قره‌باغ نبردهایی با هم داشته‌اند. راننده‌ای که ما را به گغارد می‌برد از ۱۵۰ سال پیش می‌گفت و این که کاغذهایی دارند نشان دهنده مهاجرت نیایشان از خوی به ارمنستان. در کتاب راهنمایمان هم می‌خوانیم که اهالی روستای گارنی نیاکانی داشته‌اند از شهر ماکوی ایران.
نشانه‌ها را دنبال می‌کنیم: جشن تیرگان که از دوره‌ی ماد تا پایان صفوی در ایران برگزار می‌شد یکی از جشن‌های آریایی است که با نام آرتاوار یا جشن آب پاشی در ارمنستان برگزار می‌شود. جشن سده در ارمنستان درندز است و تقریبا به همان صورت برگزار می‌شود. در ایران باستان روز نخست سال ایرانی نوسرد خوانده می‌شد و در آن روز جشن می‌گرفتند، ارمنی‌ها اکنون این جشن را با نام ناواسارد برگزار می‌کنند.
و اگر به ارمنستان می‌رویم دیدار از چند جا را از یاد نبریم:
- معبد گارنی: با معماری به شیوه‌ی یونانی اما ساخته شده برای خدای مهر در ۲ تا ۳ سده پیش از میلاد.
- کلیسای اچمیادزین: مرکز مذهبی ارامنه‌ی جهان، طوری برنامه ریزی کنید که بتوانید در مراسم روز یکشنبه شرکت کنید.
- زوارت نوتس: باقیمانده‌ی کلیسای کهن با پلانی دایره‌ای شکل، این کلیسا با عنوام مجموعه اچمیادزین در یونسکو به عنوان یکی از سه اثر میراث جهانی ارمنستان در یونسکو ثبت شده است.
- کلیسای گغارد: یکی دیگر از سه اثر یونسکو، ساخته شده در داخل صخره.
- دریاچه سوان: یکی از دریاچه‌های بزرگ آب شیرین و پرفراز دنیا.
- اربونی یا ایروان قدیم: ساخته شده توسط پادشاه اورارتویی آرگیشتی نخست.
- کلیساهای گایانه و هریپسیمه: آرامگاه نخستین بانوان شهید مسیحیت.
- هاقپاد و ساناهین: از آثار ثبت شده یونسکو که جز داشتن اهمیت تاریخی به دلیل قرار گرفتن در منطقه‌ی جنگلی دیلیجان از زیبایی منظره نیز برخوردارند.
- گنجینه(موزه) تاریخ و گالری هنر: هر دو در میدان جمهوری قرار گرفتهاند. گنجینه تاریخ در دو طبقه و گالری هنر در ۵ طبقه بالای آن ساخته شده است.
- رصدخانه بیوراکان: در نزدیکی ایروان.
چاپ شده در مجله نگاره – نوشته مرتضی دزفولی