شانزه لیزه دارالخلافه

---

این برنامه به صورت مشترک بین “آژانس آریابان طبیعت و فرهنگ” و “مشق تاریخ” برگزار می شود.

گراند هتل؛ عاقبت ارثیه اولاد مچول میرزا

هنگامی که در دوره سلطنت ناصرالدین‌شاه قاجار، تهران را توسعه دادند و باغ سلطنتی لاله‌زار که از باغ‌های سلطنتی بیرون شهر بود، جزئی از شهر شد، در جانب غربی آن نیز خیابانی به نام لاله‌زار شکل گرفت و به سرعت رو به ترقی نهاد.

در اندک زمانی زمین‌های لاله زار به نور چشمی‌ها رسید و از قرار هر زرع (۰۴/۱ متر) یک تومان تا شش هفت ریال قیمت پیدا کرد. یکی از آن قطعه‌های دوبر که یک برش رو به لاله زار بود و بر دیگر روبه کوچه باربد و کلی قیمت داشت، به مالکیت برادر و خواهری به نام‌های سیف الدوله و شمس الدوله از فرزندان مچول میرزا درآمد. به گفته استاد عبدالله انوار در مقاله «غرب لاله‌زار»، این مچول میرزا فرزند فتحعلیشاه و حاصل عشق ورزی شاه قاجار با دختری نه ساله به نام طاووس بود. ظاهراً زفاف شاه با این زیبا روی گرجی روی تختی جواهر نشان دست داد که بعدها بدین مناسبت تخت طاووس خوانده شد و نامش را به خیابانی بزرگ در پایتخت داد.

باغ و خانه سیف‌الدوله و شمس الدوله آینده‌ای درخشان و عاقبتی دردناک داشت! قسمتی به امین‌السلطان صدراعظم ناصرالدین شاه فروخته شد و در قسمتی دیگر، پس از دوران مشروطیت هتل مجللی بنا کردند معروف به گراند هتل. این یکی از نخستین هتل‌های مدرن ایران بود و مشتری‌هایش همه از اعیان و اشرافی بودند که برخی‌شان در آن جا پانسیون می‌شدند. اما از همه مهم‌تر این‌که عارف قزوینی هر از گاهی در گراند هتل کنسرت می‌داد و برای آزادی می‌خواند و بعدها نیز قمرالملوک وزیری بدون حجاب در این هتل کنسرت داد و به کمیسری جلب شد!

گراندهتل تا پایان دوره پهلوی اول اعتبار خود را حفظ کرد، تا نیمه‌های سلطنت پهلوی دوم به کار خود ادامه داد و از آن پس در کسوت یک مهمانسرای مجلل به خاموشی گرایید. دیگر کسی سراغش نرفت مگر علی حاتمی که بدلش را چند کیلومتر دورتر از تهران برافراشت و دوباره نامش را بر سر زبان‌ها انداخت. اصلاً شاید همین کار باعث شد که گراند هتل واقعی پاک از یادها برود و در گوشه‌ای تنها بماند.

اینک دیدار از این لعبت لاله زار خالی از لطف که نه، خالی از رنج نیست. ساختمان در قبضه فروشندگان لوازم الکتریکی است که ظاهراً چند سالی است بر جای ساکنان قدیمی‌تری به نام خیاطان و تریکو بافان نشسته‌اند.

آجرکاری‌های ظریف هتل یکسر زیر سیمان رفته و بالکن‌هایش که روزگاری محل نشستن تیپ آدم‌هایی مثل هزاردستان (خان مظفر) بود، پر است از خرت و پرت الکتریکی‌ها و هر چیز بی مصرف دیگری که فکرش را بکنی. درون ساختمان، فضای نیمه تاریک راه پله‌ها در حصار نرده‌های فلزی، تنگ‌تر و تنگ‌تر شده و آن بالا راهرویی که پنجره‌هایش رو به حیاط داخلی باز می‌شود، پر است از جعبه تقسیم و قرقره‌های سیم و کارتن‌های پر و خالی.

اتاق‌ها هر کدام برای خودشان یک مغازه شده‌اند با میلیون‌ها تومان سرقفلی. اغلب میان کف و سقف بلند اتاق‌ها، تاق زده‌اند و مغازه را دوبلکس کرده‌اند! دیوارهای رو به راهرو را نیز برداشته‌اند و بر جایشان درهای قدی شیشه‌ای گذاشته‌اند تا هم مشتری اجناس داخل را ببیند و هم مغازه دار رهگذران را بپاید.

حیاط داخلی گراند هتل که یک زمان برای خودش باغچه مصفایی بود، اینک بارانداز کالاست و آشپزخانه هتل احتمالاً بر حسب اتفاق همان کارکرد قدیمی را حفظ کرده است. آنجا رستوران شده و بر در و دیوارش کلی قاب عکس از تهران قدیم و علی الخصوص لاله‌زار آویخته‌اند تا علاقه مفرط ما به آن قدیم و ندیم‌ها رابه رخ بکشند. لاله زار را کشتن و روی گورش حجله افراشتن و در محل قتل، عکسش را در قاب گرفتن برای خودش حکایتی است.

و جالب‌تر این‌که گراند هتل در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و تحت حمایت‌های قانونی است و هرگونه دخل و تصرف ناروا در آن مجازات دارد!

حمیدرضا حسینی

 

---

—

---

نام نویسی:

لطفا برای نام نویسی به بخش “ظرفیت” نگاه کنید و در صورت بودن جا، از روزهای شنبه تا چهارشنبه ساعت ۹ تا ۱۷ به شماره‌ی ۸۸۹۳۷۵۹۹-۰۲۱ تلفن کنید.

 

---